Tiếng Việt
English
1. StarkNet là gì?
StarkNet là một giải pháp layer 2 mở rộng cho blockchain Ethereum sử dụng công nghệ ZK Rollup, StarkNet được phát triển bởi công ty công nghệ StarkWare, một công ty có trụ sở tại Israel và cũng là đơn vị phát triển các sản phẩm nổi bật khác là StarkEx, StarkGate,…
Khác với các layer 2 khác, StarkNet sử dụng ngôn ngữ riêng để phát triển sản phẩm đó là Cairo cho phép các nhà lập trình mở rộng quy mô, triển khai các dApp hay smart contract ở bất kỳ lĩnh vực nào. Tuy nhiên, ngôn ngữ Cairo không tương thích với EVM nên sẽ gây trở ngại cho các nhà phát triển để có thể làm quen với ngôn ngữ lập trình mới.
Nhằm tăng cường quyền riêng tư và có thể mở rộng thì StarkWare đã phát triển zk-STARK (Zero-Knowledge Scalable Transparent Argument of Knowledge) cho phép mạng lưới của Starknet có thể tạo ra các bằng chứng STARK off-chain (ngoài chuỗi) và sau đó xác minh các bằng chứng đó on-chain (trên chuỗi), điều này cũng góp phần giảm chi phí cho mạng lưới.
Trong mạng lưới của Starknet có 2 thành phần chính là:
- Sequencer: chịu trách nhiệm thực hiện các giao dịch, đề xuất các block và xử lý giao dịch.
- Provers: đóng vai trò đảm bảo về tính hợp lệ của các giao dịch được Sequencer gửi tới, tạo bằng chứng và gửi chúng lên Ethereum.
Các giai đoạn hoạt động của StarkNet rollup như sau:
Bước 1: Cuộn các giao dịch (transactions)
- User ký các giao dịch (transation) và gửi cho StarkNet Operators
- Operator tổng hợp các giao dịch (transation) thành các Batch và gửi đến L1
- Operator là thực thể duy nhất được phép tạo các block L2 và thêm các rollup transactions vào ZK-rollup contract
Bước 2: Gửi dữ liệu giao dịch (transactions) lên Ethereum
- Dữ liệu transactions được gửi lên Ethereum dưới dạng calldata để giảm chi phí gas
Bước 3: Xác minh bằng chứng
- ZK Rollup operator gửi tới Ethereum thông tin trạng thái mới nhất của Rollup.
- Prover tạo ra bằng chứng STARK, một cam kết mã hóa xác minh tính chính xác của các batch transactions
- ZK Rollup sử dụng bằng chứng hợp lệ (validity proofs) để xác nhận tính chính xác của giao dịch ngoài chuỗi mà không phải thực hiện lại các giao dịch (transitions) trên Ethereum
- Xác minh thành công block được đưa vào chuỗi chính của mạng lưới Ethereum.
Điểm khác biệt lớn nhất của StarkNet đó là ngôn ngữ lập trình Cairo, đây được coi là điểm mạnh đồng thời cũng là điểm yếu của dự án. Điểm mạnh lớn nhất đó là ngôn ngữ lập trình này sẽ tối ưu tốt hơn dành cho các builder khi xây dựng các Dapp của mình lên hệ sinh thái StarkNet, tuy nhiên điểm yếu đó là các builder sẽ cần tìm hiểu ngôn ngữ này để có thể sử dụng điều này sẽ giảm đi phần lớn sức hút đến với các nhà phát triển.
Không những vậy StarkNet không tương thích với EVM nên khả năng tích hợp các Dapp trên Ethereum lên StarkNet cũng sẽ khó khăn hơn nhiều so với các Layer-2 khác, điều này sẽ giảm đi khả năng thu hút và dòng tiền từ hệ sinh thái Ethereum đi đến với Layer-2 của StarkNet.
2. Sản phẩm
StarkNet có 4 sản phẩm chính bao gồm:
- StarkEx: Là một giải pháp mở rộng cung cấp về công nghệ Validium và zkRollup, cung cấp thông lượng cao, phí gas thấp, bảo mật cấp Ethereum, tự quản lí và tích hợp nhanh. Thực tế StarkEx thuộc hệ sinh thái của StarkWare.
- Cairo: đây là ngôn ngữ lập trình chính được sử dụng với tất cả các Dapp khi build trên mạng lưới StarkNet. Dự án cũng đã phát triển thư viện riêng dành cho Cairo nhằm giúp các Builder có thể dễ dàng học và sử dụng ngôn ngữ này khi xây dựng các Dapp.
- StarkGate: Là cầu nối dịch chuyển tài sản từ Ethereum và các Layer-2 khác lên mạng lưới của Starknet được phát triển bởi StarkWare.
- SHARP (The Provider Sharing Proofs): SHARP là hệ thống cho phép thu thập và tập hợp các Cairo Programs (khác nhau) để tạo ra proof cho tất cả chương trính đó, sau đó đưa proof này lên Ethereum để được xác minh bởi một STARK verifier, giúp giảm phí gas của các giao dịch.
- Starknet Stack: đây là một bộ khung cho việc phát triển các Appchain sử dụng công nghệ zk của Starknet. Sử dụng Starknet Stack, các Appchain có khả năng tùy chỉnh để đáp ứng các yêu cầu và mục tiêu cụ thể, các Appchain này sẽ có khả năng chuyển đổi lên Layer 3 và chạy trên mạng Layer 2 của Starknet.
Nhằm thu hút và mở rộng hệ sinh thái của mình StarkNet đã phát triển chương trình Seed Grant, đây là chương trình với khoản đầu tư $25k USDC dành cho các dự án trong giai đoạn đầu phát triển. Giúp góp phần thúc đẩy các dapp xây dựng và mở rộng mạnh mẽ hơn trên hệ sinh thái của StarkNet.
Bên cạnh đó dự án cũng tổ chức các sự kiện Hacker, StarkHack,….. ở nhiều nơi trên thế giới nhằm quảng bá cũng như thu hút các Dev đến với hệ sinh thái của mình, chương trình được thực hiện liên tục tất cả các tháng trong năm 2024 trên khắp thế giới.
3. Các bản cập nhật của StarkNet
Một điểm tích cực của StarkNet là tích cực nâng cấp cải tiến sản phẩm qua các bản cập nhật. Bản cập nhật mới nhất là bản cập nhật Quantum Leap giúp tăng số lượng giao dịch mỗi giây (TPS). Mục tiêu của StarkNet là đạt con số TPS lên 3 con số thay vì 10 TPS như trước đấy. Hiện tại, bản cập nhật Quantum Leap ghi nhận con số giao dịch mỗi giây là 37, trong môi trường thử nghiệm đã có lúc giao dịch trên giây gần đạt con số 100.
4. Ưu điểm của StarkNet
4.1. Sự khác biệt so với Optimistic Rollups
StarkNet có những ưu điểm vượt trội so với Optimistic Rollup, bao gồm:
- Thời gian xác thực giao dịch: ZK Rollups nhanh hơn Optimistic Rollup vì không cần phải chờ đợi 7 ngày để xác minh tính chính xác của giao dịch.
- Hiệu quả về nguồn vốn: Các giao dịch nạp/rút tài sản trên ZK Rollup cũng không gặp độ trễ 7 ngày như Optimistic Rollup, giúp tăng cường hiệu quả sử dụng vốn.
4.2. Tính năng Account Abstraction (AA)
StarkNet là dự án hàng đầu về công nghệ Account Abstraction, điều này sẽ là cửa ngõ giúp StarkNet tiếp cận được tệp người dùng mới. Người dùng sử dụng các ví Account Abstraction sẽ có cảm giác thân thuộc như trên web 2.
Trong tháng 12/2022, VISA từng thông báo rằng StarkNet là một giải pháp có thể giúp thu hẹp khoảng cách giữa tiền điện tử và thế giới thực. Sau thông tin này nhiều đồn đoán cho rằng, VISA sẽ chọn Account Abstraction của StarkNet trong việc mở rộng phương thức thanh toán của mình.
Những đặc điểm nổi bật của Starknet Account Abstraction:
- Đa giao dịch: Như hiện tại bạn mở 1 lệnh long short trên sàn một sàn DEX phái sinh, bạn cần rất mất nhiều bước ký (Sign) để thực hiện lệnh. Với Starknet Account Abstraction, người dùng trên hệ sinh thái này sẽ dễ dàng gom nhiều dịch lại để thực hiện ký một lần.
- Đa dạng token làm phí giao dịch: Hiện tại, người dùng sử dụng ứng dụng trên Starknet cần có $ETH để làm phí giao dịch.
- Trải nghiệm liền mạch: Ví Starknet Account Abstraction cho phép bạn cài đặt khóa phiên (session keys) để tăng thời gian sử dụng.
- Theo dõi quá trình chuyển tài sản: Là một ví smart contract nên Starknet Account Abstraction cho phép bạn theo dõi giao dịch theo thời gian thực một cách đầy đủ thay ví chỉ hiển thị “pending” như trên các ví EOA.
- Khôi phục tài khoản khi mất private key: Để phòng trường hợp bạn quên mật khẩu, bạn có thể cài đặt trước rằng tài khoản của bạn cho phép cấp quyền cho thiết bị mới hoặc cho phép quyền truy cập lại hoặc khôi phục qua gmail.
Đọc thêm về StarkNet Account Abstraction.
5. Hệ sinh thái của StarkNet
Hệ sinh thái của StarkNet sẽ kể đến 3 cái tên lớn cần được nhắc đến bao gồm: Braavos, Argent và Kakarot zkEvm. Trong đó cả Braavos và Argent đều phát triển về wallet với sự hậu thuẫn lớn từ StarkWare, không những vậy cả 2 dự án này đều raise được khoản Fund lớn từ các nhà đầu tư trên thị trường, cả 2 dự án đều tích hợp công nghệ AA vào sản phẩm của mình.
Đối với Kakarot zkEVM đây là dự án sẽ mở đường trong việc mở ra khả năng tương thích EVM lên mạng lưới của StarkNet và được kỳ vọng sẽ thay đổi bước ngoặt lớn dành cho hệ sinh thái StarkNet khi dự án chính thức đi vào mainet.
Ngoài ra, hệ sinh thái của StarkNet cũng có các mảnh ghép lớn khác bao gồm:
- Dex: Ekubo, mySwap, 10kswap, Nostra Pools,… Các Dex trên StarkNet vẫn còn khá yếu nối bật nhất chỉ có Ekubo tuy nhiên nền tảng này cũng chỉ có volume giao dịch khoảng $10M/ngày.
- Lending/Borrow: Nostra, zkLend, Hashstack. Trong phân khúc này chỉ có mỗi Nostra và zkLend được coi là nổi bật tuy nhiên TVL trên cả 2 dự án này vẫn còn khá thấp so với mặt bằng chung các dự án lending/borrow khác. Điều này cũng phản ánh được sự thiếu hụt về liquid trong hệ Starknet.
- Gaming: nhìn chung về mảng này chỉ có duy nhất dự án Realms World và Sorare là 2 dự án lớn nhất về mảng gaming trên hệ sinh thái này. Tuy nhiên, cả 2 dự án game đều mang thiên hướng về chiến thuật giả tưởng, đây là thể loại khá kén người chơi phổ thông và chỉ dành cho những người thực sự đam mê về thể loại chiến thuật vì thế nên đây cũng là rào cản khi chưa có các dự án lớn và tiềm năng về game có thể thu hút người chơi lên hệ sinh thái này.
Ngoài 3 mảnh ghép trên thì gần như hệ sinh thái của StarkNet chưa có quá nhiều sự nổi trội trong giai đoạn hiện tại mặc dù đã có hơn 100 dự án được phát triển, các dự án về mảng Defi cũng không thực sử mạnh. Điều này đang hạn chế sức hút đối với whale khi tiếp cận hệ sinh thái.
6. Tokenomic
6.1. Thông tin cơ bản về token
- Mã: $STRK
- Giá: $0.98
- Marketcap: $1,27B
- FDV: $9,8B
- Tổng cung: 10.000.000.000
6.2. Use case của token
- Làm phí giao dịch
- Governance
- Staking
6.3. Phân bổ token
- Early Contributors: 20,04%
- Investors: 18.17%
- StarkWare: 10.76%
- Grants: 12.93%
- Strategic Reserve: 10%
- Provisions: 9%
- Rebates: 9%
- Foundation Treasury: 8,1%
- Donations: 2%
6.4. Lịch trả token
Tokenomic của $STRK đang không có quá nhiều thông tin tuy nhiên hiện tại token từ các nhà đầu tư đều đang được unlock dần dần với khoảng 0,64% tổng cung được unlock hàng tháng. Điều này tạo nên áp lực xã khá lớn dành cho token của dự án giai đoạn này.
7. Đội ngũ phát triển
- Eli Ben-Sasson: Là Co-Founder, chủ tịch hội đồng quản trị của StarkWare. Ông là người đồng phát minh ra hệ thống thanh toán ẩn danh phi tập trung Zerocash và là nhà khoa học sáng lập của công ty Zcash.
- Uri Kolodny: Là Co-Founder, CEO của StarkWare. Ông có bằng Cử nhân CS (Magna cum Laude) của Đại học Hebrew và bằng MBA của MIT Sloan. Trước đây, Uri cũng từng là EIR với hai công ty VC của Israel và là nhà phân tích tại McKinsey.
- Michael Riabzev: Là Co-Founder, Chief Architect tại StarkWare. Ông có bằng tiến sĩ khoa học máy tính từ Viện Công nghệ Technion Israel, nơi ông tập trung vào việc phát triển và triển khai hệ thống zk-STARK. Ông có 14 năm kinh nghiệm phát triển phần mềm, bao gồm tại phòng thí nghiệm nghiên cứu của Intel và IBM.
- Alessandro Chiesa: Là Co-Founder, Chief Scientist tại StarkWare. Ông là người đồng phát minh ra giao thức Zerocash là người đồng sáng lập công ty Zcash.
- Bên cạnh đó đội ngũ của StarkWare bao gồm 40 thành viên là những kỹ sư tài năng và giàu kinh nghiệm trong ngành blockchain.
8. Đối tác và nhà đầu tư
StarkNet được phát triển bởi công ty công nghệ StarkWare. StarkNet ra đời với mục đích là giải pháp layer 2 mở rộng cho mạng lưới Ethereum với công nghệ Zk Rollup.
Kể từ năm 2018 đến nay StarkWare đã kêu gọi được $282.5M qua 7 vòng gọi vốn từ 33 nhà đầu tư như Ethereum Foundation, Paradigm, Sequoia Capital, Sequoia Capital, Alameda Research, Coatue, Greenoaks,… cụ thể bao gồm:
- Tháng 1/2018 - $6M từ Seed round
- Tháng 7/2018 - $12M từ vòng cấp vốn của Ethereum Foundation
- Tháng 10/2018 - $30M từ vòng Series A
- Tháng 3/2021 - $75M từ vòng Series B
- Tháng 11/2021 - $50M từ vòng Series C
- Tháng 5/2022 - $100M từ vòng Series D
- Tháng 7/2022 - $9M từ vòng Funding Round bởi Alameda Research
9. Kết luận
StarkNet được coi là dự án phát triển lâu đời nhất trong hầu hết các dự án Layer-2 giai đoạn gần đây, so với mức định giá $9,8B hiện tại thì chỉ chênh không quá cao so với vòng Series D vào năm 2022, tuy nhiên nhìn vào hệ sinh thái của dự án thì thực sự với mức định giá này thì khá cao ở thời điểm hiện tại. Trong giai đoạn gần đây StarkNet công bố sẽ ra mắt Layer-2 đầu tiên trên mạng Bitcoin đây sẽ là điểm hút mạnh nhất của hệ sinh thái trong thời gian tới.
Hệ sinh thái của StarkNet từ giai đoạn ra mắt chưa có điểm nhấn nào thực sự nổi bật trong hệ bao gồm cả NFT, Gaming và Defi điều này đang là điểm yếu lớn nhất so với hệ sinh thái này. Điều này lí do lớn có thể xuất phát từ việc dự án không tương thích đối với EVM, tuy nhiên hệ sinh thái sẽ thực sự phát triển mạnh khi dự án Kakarot zkEVM được chính thức hoàn thiện, đây sẽ là cửa ngõ chính thu hút các dapp xây dựng trên hệ sinh thái đồng thời sẽ góp phần dẫn dắt dòng tiền đi vào hệ dễ dàng hơn. Vì thế nên mình sẽ theo dõi sát dự án này để có thể tìm ra thời điểm thích hợp để đầu tư vào hệ sinh thái StarkNet.
Kênh truyền thông dự án
- Website: https://www.starknet.io/en
- Twitter: https://twitter.com/Starknet
- Discord: https://starknet.io/discord
Đọc thêm:
