zkSync là gì? Tổng quan hệ sinh thái zkSync

zkSync đã chính thức thông báo mainnet (24/3/2023). Cộng đồng crypto đang rất kì vọng zkSync sẽ là dự án sẽ airdrop lớn tiếp theo sau Arbitrum. Hãy cùng Bigcoin tìm hiểu chi tiết và đặc điểm nổi bật zkSync Era trong bài viết dưới đây nhé!

1. Ý tưởng

1.1. ZK Rollup là gì?

Trước khi bắt đầu tìm hiểu zkSync là gì, chúng ta hãy cùng tìm hiểu về công nghệ ZK Rollup. Rollup là một giải pháp Layer 2 được đánh giá cao bởi cộng đồng, với hai mô hình chính là Optimistic Rollups và ZK Rollups.

ZK Rollup cho phép tổng hợp một số lượng lớn các giao dịch vào một block Rollup và tạo ra bằng chứng ngắn gọn cho block đó ở off-chain. Sau đó, smart contract trên Ethereum layer 1 chỉ cần xác minh Proof (bằng chứng) đó mà không cần thực hiện lại các giao dịch. Điều này có thể giúp tiết kiệm phí gas và tăng tốc xử lý giao dịch độ vì xác minh Proof (bằng chứng) rẻ hơn nhiều so với việc thực hiện lại tính toán.

ZK Rollup được đánh giá cao hơn Optimistic Rollup vì thời gian hoàn thiện (quá trình xác nhận tính hợp lệ của giao dịch) của ZK-rollup nhanh hơn. Cách tiếp cận của Optimistic Rollup với fraud proof tạo ra một thách thức, nếu giảm thời gian hoàn thành giao dịch, người dùng sẽ có trải nghiệm tốt hơn, nhưng bảo mật sẽ giảm do chi phí tấn công không lớn và dễ dàng hơn.

Trong khi đó, ZK-rollup đảm bảo tính bảo mật thông qua toán học - chứng minh rằng người dùng biết câu trả lời mà không cần tiết lộ cho bên thứ ba. ZK-rollup có thể giảm chi phí giao dịch lên đến 30 lần và thậm chí nhiều hơn so với giao dịch trực tiếp trên Ethereum. Chính vì lí do này, ZK-rollup được công nhận là giải pháp mở rộng quy mô hàng đầu cho Ethereum trong cả trung và dài hạn.

Rào cản công nghệ Rollup hiện tại chưa hỗ trợ EVM, điều này sẽ khó khăn cho việc thu hút các dev. Nhìn nhận thấy vấn đề này, các giải pháp layer 2 zk Rollup đã có những cách khắc phục riêng, ví dụ như Zk Sync trong phiên bản Era đã mainnet ngày 24/3 đã có thêm zkEVM. Chúng ta sẽ đề cập sâu hơn về ZkSync Era trong phần dưới đây.

1.2. ZkSync là gì?

zkSync là giải pháp mở rộng Layer-2 do công ty Matter Labs phát triển, nhằm vào việc giảm chi phí, tăng nhanh quá trình giao dịch và tận dụng tính bảo mật trên Ethereum bằng cách sử dụng công nghệ ZK Rollups.

Trên zkSync, nguồn tiền sẽ được lưu trữ trên smart contract ở mạng lưới chính (on-chain) trong khi việc tính toán và lưu trữ dữ liệu được thực hiện off-chain. Đối với block Rollup, zero knowledge proof ( bằng chứng không kiến thức) dạng SNARK sẽ được tạo ra để xác minh tính hợp lệ của khối Rollup đó trên chuỗi chính.

Đọc thêm: zero knowledge proof là gì?

2. Cơ chế hoạt động zkSync

Hiểu đơn giản zkSync là một giải pháp zk-rollup, trong đó zero knowledge proof (bằng chứng không kiến thức) dạng SNARK sẽ được tạo ra để xác minh tính hợp lệ của khối Rollup đó trên chain.

Các giai đoạn hoạt động của zkSync rollup như sau:

2.1. Cuộn các Transactions

User ký các transation và gửi cho L2 Operators
Operator tổng hợp các transation thành các Batch và gửi đến L1
Operator là thực thể duy nhất được phép tạo các block L2 và thêm các rollup transactions vào ZK-rollup contract

2.2. Gửi dữ liệu Transactions lên Ethereum

Dữ liệu Transactions được gửi lên Eth dưới dạng calldata để giảm chi phí gas

2.3. Xác minh bằng chứng

ZK-roolup operator gửi tới L1 contract trạng thái mới nhất của Rollup
Operator cũng tạo ra validity proof (Bằng chứng kiến thức bằng không), một cam kết mã hóa xác minh tính chính xác của các batch Transactions
ZK-rollup sử dụng validity proofs (bằng chứng hợp lệ) để xác nhận tính chính xác của transitions off-chain mà không phải thực hiện lại các transitions trên Ethereum

Những bằng chứng này ở dạng ZK-SNARK

3. Các sản phẩm của Matter Labs

Matter Labs, nhà phát triển của zkSync, đã tạo ra và phát triển một số sản phẩm quan trọng trong quá trình phát triển của họ, bao gồm:

zkSync Lite (ZkSync 1.0) - Sản phẩm này được ra mắt vào tháng 6 năm 2020. Ban đầu, zkSync 1.0 chỉ đơn giản là một phương thức thanh toán mà chưa tích hợp smart contract. Tuy nhiên, vào tháng 5/2021, zkSync đã nâng cấp lên phiên bản v1.x với các tính năng bổ sung như NFT và swap.

zkSync Era (zkSync 2.0) - Ban đầu được gọi là zkSync 2.0, phiên bản này đem đến nhiều tính năng mới như Account Abstraction và hỗ trợ EVM thông qua Solidity và Vyper. zkSync 2.0 cung cấp khả năng kết hợp với các hợp đồng thông minh và cung cấp ngôn ngữ lập trình Zinc cùng với zkPorter. Chi tiết về zkSync Era sẽ được đề cập chi tiết ở phần dưới.

zkPorter - zkPorter là một phần trong kiến trúc zkSync 2.0, được Matter Labs phát triển. Mục tiêu của zkPorter là cung cấp một giải pháp mở rộng quy mô mới cho Ethereum, làm tăng khả năng xử lý giao dịch lên đáng kể so với các giải pháp hiện tại.

zkPorter đang đóng một vai trò quan trọng trong việc phát triển trong tương lai của zkSync với những ưu điểm sẵn có. zkPorter cho phép lưu trữ dữ liệu giao dịch ngoài chuỗi (off-chain) để giảm chi phí giao dịch mà vẫn đảm bảo an toàn thông qua hệ thống bảo mật dựa trên PoS của những "staker" token zkSync. Những đặc điểm và ưu điểm chính của zkPorter bao gồm:

Lớp khả dụng dữ liệu (Data availability layer): Trong zkPorter, dữ liệu của giao dịch không cần phải được lưu trữ hoàn toàn trên blockchain chính (on-chain). Thay vào đó, zkPorter lưu giữ một phần dữ liệu off-chain và chỉ lưu trữ những thông tin cần thiết trên chuỗi chính để cho phép tái tạo lại trạng thái nếu cần.
Mô hình bảo mật: Bằng cách sử dụng zero-knowledge proofs, zkPorter đảm bảo tính toàn vẹn của giao dịch mà không cần tiết lộ tất cả dữ liệu giao dịch. Điều này tạo ra một mô hình bảo mật tốt hơn, nơi bảo mật vẫn được duy trì nhưng với chi phí thấp hơn và tốc độ cao hơn.
Khả năng mở rộng: Nhờ vào việc giảm bớt số lượng dữ liệu cần phải được xác minh on-chain, zkPorter cho phép mạng lưới xử lý số lượng giao dịch lớn hơn nhiều so với các giải pháp Layer 2 khác, đặt ra mục tiêu đạt tới hàng nghìn hoặc thậm chí hàng chục nghìn giao dịch mỗi giây.
Trải nghiệm người dùng: Cải thiện trải nghiệm người dùng bằng cách giảm đáng kể thời gian và chi phí cho giao dịch, đồng thời vẫn giữ được mức độ bảo mật cao.

zkSync dự kiến sẽ ra mắt zkPorter trong Q4/2023 - Q1/2024. Dựa trên các tài liệu công nghệ, zkPorter có thể mang đến khả năng xử lý cho zkSync Era (zkSync 2.0) lên đến 20,000 TPS.

Hơn nữa, việc zkPorter được ra mắt cũng sẽ cần token để tham gia bảo mật cho mạng lưới. Điều này củng cố hơn về việc token của zkSync sẽ sớm ra mắt khi zkPorter đươc khởi chạy

4. Chi tiết về zkSync 2.0 là gì?

Sau khi đổi tên thành zkSync Era, đội ngũ nhấn mạnh rõ hơn việc áp dụng công nghệ zkEVM để tăng mức độ tương thích với các trên smart contract Ethereum. Đội ngũ Matter Labs đã nghiên cứu việc áp dụng zkEVM trên testnet hơn một năm và trên mainnet từ tháng 10/2022, và cũng đã trải qua rất nhiều vòng audit.

zkSync Era sẽ giải quyết được 4 vấn đề trên Ethereum bao gồm:

Bảo mật (giống mainnet, không phụ thuộc vào bên thứ 3)
Phi tập trung
Khả năng mở rộng
Khả năng lập trình (Giao diện lập trình ứng dụng API Web3 tiêu chuẩn, tương thích EVM và smart contract Ethereum)

Trên zkSync Era phí giao dịch sẽ rẻ hơn zkSync Lite, do trên zkSync Era sẽ không yêu cầu người dùng trả phí kích hoạt.

Phí giao dịch dựa trên 3 yếu tố chính:

Lượng dữ liệu sẽ được gửi đến blockchain Ethereum.
Giá gas Ethereum tại thời điểm giao dịch.
Chi phí tính toán và tạo proof hợp lệ cho các giao dịch.

Do đó phí giao dịch trên zkSync sẽ biến động theo mạng Ethereum, thời điểm vừa rồi trend Meme trên mạng Ethereum khiến cho 1 giao dịch trên zkSync tốn tầm 3-7$.

ZkSync Era chính thức mainnet 24/3/2023, chỉ hơn 1 tháng mainnet, zkSync đã đạt 1 triệu địa chỉ ví, TVL của zkSync Era đã tăng đạt ngưỡng 270M$, có 56 dự án đã live trên ZkSync Era.

5. Điểm nổi bật của zkSync Era

5.1. Sự khác biệt so với Optimistic Rollups

Các dự án sử dụng Optimistic Rollups như Arbitrum, Optimism và các dự án sử dụng Zk Rollup như zkSync, Starkware đều là những giải pháp hàng đầu cho Ethereum. Tuy nhiên, đội ngũ zkSync khẳng định rằng ZK Rollup có những ưu điểm vượt trội so với Optimistic Rollup, bao gồm:

Thời gian xác thực giao dịch: ZK Rollups nhanh hơn Optimistic Rollup vì không cần phải chờ đợi 7 ngày để xác minh tính chính xác của giao dịch.
Hiệu quả về nguồn vốn: Các giao dịch nạp/rút tài sản trên ZK Rollup cũng không gặp độ trễ 7 ngày như Optimistic Rollup, giúp tăng cường hiệu quả sử dụng vốn.

5.2. Tính năng Account Abstraction (AA)

Tính năng Account Abstraction cho phép chuyển đổi tài khoản riêng thành một hợp đồng thông minh có logic riêng. Điều này mang lại những lợi ích sau cho zkSync:

Không cần Seed phrase: Tránh rủi ro mất hoặc bị hack ví. AA cho phép xác thực thông qua sinh trắc học hoặc thông qua người thân hoặc bạn bè.
Trả phí bằng bất kỳ token nào: Cho phép ví giao dịch hỗ trợ hoặc tài trợ ví giao dịch cho các ví khác và tự động chuyển đổi token khác sang ETH để trả phí. Loại tài khoản này được gọi là Paymasters.
Ký nhiều giao dịch cùng một lúc: Cho phép người dùng gom các giao dịch lại thành một lô để ký chúng cùng lúc mà không cần phải xử lý từng giao dịch một.
Thanh toán tự động: Người dùng có thể sử dụng tính năng AA để lên lịch chuyển tiền tự động, gia hạn phí đăng ký và các hoạt động phi tập trung khác.

5.3. Áp dụng zkEVM

Về mặt tương thích EVM thì zkSync được đánh giá cao nhờ sử dụng zkSync complier để đổi Solidity thành zkEVM. Trong khi đó, đối thủ của zkSync là Starkware lại sử dụng Warp để chuyển Solidity sang Cairo (một ngôn ngữ mới hoàn toàn). zkSync được thiết kế để tương thích với Ethereum Virtual Machine (EVM), giúp các nhà phát triển dễ dàng chuyển đổi và triển khai các dự án hiện có trên Ethereum sang zkSync mà không cần phải thay đổi mã nguồn.

5.4. zkStack - Hyperchain

Hyperchain là một mạng lưới gồm nhiều blockchain liên kết với nhau và sử dụng các bằng chứng xác thực Zero Knowledge trên nền zkSync Era. Matter Labs gọi đây là các mạng lưới "Hyperchains".

zkSync đã ra mắt bộ công cụ zkStack vào cuối tháng 6/2023. Bộ công cụ này cho phép các nhà phát triển xây dựng các appchain như một Layer 3 một cách dễ dàng và giảm thiểu chi phí. Việc zkSync ra mắt zkStack và hướng đến Hyperchain đã chính thức tham gia vào cuộc đua Layer 3 cùng với Arbitrum Orbit và OP Stack

5.5. Ngôn ngữ lập trình Zinc

Đội ngũ Matter Labs đã sáng lập ra ngôn ngữ lập trình Zinc giúp việc tạo ra các bằng chứng không kiến thức (zero-knowledge proof) trở nên dễ dàng và nhanh chóng.

Ngôn ngữ Zinc được phát triển dựa trên Rust, do đó các nhà lập trình viên đã quen với ngôn ngữ Rust, C ++ hoặc Solidity có thể học Zinc một cách dễ dàng và nhanh chóng. Điểm đặc biệt của Zinc khác với các ngôn ngữ lập trình ZKP hiện có khác là các nhà lập trình viên không cần phải hiểu quá sâu về mật mã vẫn có thể thiết kế ZKP một cách dễ dàng và an toàn.

Điều này có ý nghĩa rất quan trọng cho việc phát triển toàn bộ hệ sinh thái zkSync trong tương lai. Ngôn ngữ Zinc thân thiện, sẽ giúp cho các nhà lập trình viên dễ dàng phát triển dự án trên zkSync, giúp cho hệ sinh thái zkSync mở rộng lớn mạnh trong tương lai.

6. Hệ sinh thái

Sau khi zkSync Era mainnet, hệ sinh thái zkSync mở rộng mỗi ngày. Mọi người có thể xem toàn bộ hệ sinh thái tại trang https://zksync.dappradar.com/. Đây là trang web chính thức do zkSync thiết kế, do đó bạn tìm hiểu các dự án trong hệ hãy tham khảo trên đây để tránh tìm hiểu vào các dự án scam.

7. Tokenomics

Vào tháng 6 năm 2024, zkSync đã công bố link check airdrop cho người dùng và tokenomics.

Đọc thêm: zkSync ra mắt tokenomics và công bố airdrop 3.675 tỷ token ZK

Ngoài ra, cùng xem thêm chi tiết về tokenomics của zkSync qua những phần dưới đây.

7.1. Thông tin cơ bản về token

Ticker: ZK
Tổng cung: 21.000.000.000 ZK
Cung lưu thông: Updating...

7.2. Phân bổ token

Token ZK được phân bổ như sau:

Quỹ phát triển hệ sinh thái: 19.9%
Airdrop: 17.5%
Nhà đầu tư: 17.2%
Đội ngũ: 16.1%
Token Assembly (Quỹ dự trữ): 29.3%

Có thể thấy token dành cho cộng đồng là tương đối cao, chiếm 66.7% tổng cung, còn lại token dành cho đội ngũ và nhà đầu tư chiếm 33.3%.

7.3. Lịch trả token

Updating...

8. Đội ngũ phát triển

Matter Labs được sáng lập bởi 2 thành viên: Alexandr Vlasov và Alex Gluchowski.

Untitled

Alex Gluchowski là một kĩ sư phần mềm với kinh nghiệm 19 năm, ông đã làm CTO cho một vài công ty công nghệ, trong đó có một công ty chuyên về Ethereum R&D trước khi bắt đầu dồn tâm huyết cho zkSync.

9. Đối tác

zkSync là một layer 2 vì vậy số lượng đối tác của họ rất nhiều và trải dài ở nhiều mảng như:

Sàn CEX: Bybit, Huobi,...
Dự án: Curve, 1inch, Hop Protocol, Aave...
Quỹ đầu tư: Mirana Venture, a16z, Dragonfly...
Cơ sở hạ tầng: Chainlink, Arkn, Gitcoin, Unstoppable Domain…

10. Nhà đầu tư

Tính cho đến thời điểm hiện tại, dự án đã kêu gọi được $458M, với sự tham gia của nhiều quỹ lớn, cụ thể:

11. Kết luận

Zk-rollup gần đây đang có nhiều sự chú ý khi zkSync đã công bố mainet. Sự kiện này có thể sẽ là sự khởi đầu cho làn sóng tăng trưởng với các dự án liên quan đến công nghệ này trong thời gian tới. Tuy nhiên, hệ sinh thái của zkSync ở thời điểm hiện tại vẫn chưa được đánh giá cao về mặt đa dạng bởi chưa có quá nhiều dự án nổi bật. Đây cũng sẽ là cơ hội để mọi người có thể lựa chọn và tìm hiểu sâu hơn cũng như khai thác hệ sinh thái ngay từ giai đoạn đầu.

Đọc thêm: