Solana (SOL) là gì? Tổng quan về đồng coin SOL

1. Solana là gì?

1.1. Solana là gì?

Solana là nền tảng công nghệ blockchain Layer 1 cho phép xây dựng các ứng dụng phi tập trung (DApps) với thông lượng cao, độ trễ thấp và chi phí giao dịch cực rẻ. Số lượng giao dịch trên giây của Solana thời gian thực có thể lên đến 50000 TPS, cao hơn gần 7000 lần so với BTC và 3000 lần so với Ethereum hiện tại.

Nếu Bitcoin là được ví như “Vàng số”, Ethereum là cái nôi phát triển ứng dụng Blockchain (smart contract platform) thì Solana là blockchain được sinh ra dành cho “người tiêu dùng”.

1.2 Lịch sử hình thành

• Tháng 11 /2017, nhà sáng lập Anatoly Yakovenko đã ra mắt sách trắng (whitepaper), trong đó có mô tả về Proof of History hay chính là thuật toán đồng thuận của Solana.
• Chứng kiến thực tế rằng blockchain của Bitcoin hay Ethereum tại thời điểm đó rất chậm, chỉ có thể xử lý được tương ứng là 7-15 giao dịch/giây (TPS), ông nghĩ đến việc tại sao không có một blockchain khác với thông lượng lên đến hàng nghìn TPS?
• Vài tháng sau, dưới sự đồng hành của Greg, Stephen và 3 đồng sáng lập khác, Solana (trước đó có tên gọi là Loom) được ra mắt, thách thức toàn thị trường với TPS trong môi trường thử nghiệm có thể lên đến 250 000 giao dịch/giây.

2. Công nghệ

Solana sử dụng một công nghệ độc đáo gọi là Proof-of-History (PoH) để ghi lại thời gian giao dịch một cách chính xác, đồng thời sử dụng Proof-of-Stake (PoS) để xác minh các giao dịch.

Khác với Bằng chứng công việc (Proof-of-Work), sử dụng chính thợ đào (miner) để xác định khối tiếp theo trong chuỗi, hoặc Bằng chứng cổ phần (Proof-of-Stake), sử dụng số lượng token cổ phần để định rõ khối tiếp theo, Bằng chứng lịch sử (Proof-of-History) sử dụng các dấu thời gian trong định nghĩa của nó để xác định các khối trên mạng lưới Solana.

Bằng chứng lịch sử (Proof-of-History) là một chuỗi tính toán cung cấp một bản ghi số học xác nhận rằng một sự kiện đã diễn ra trên mạng lưới tại bất kỳ điểm nào trong thời gian.

Bạn có thể hình dung rằng PoH của Solana là một cái đồng hồ chung toàn bộ hệ thống Blockchain Solana, sẵn có và nguồn thời gian là trước khi sự đồng thuận ra đời. PoH được sử dụng để xác minh thứ tự và dòng chuyển biến thời gian giữa các sự kiện diễn ra, với mục tiêu là mã hóa thời gian trôi qua không đáng tin cậy vào sổ cái.

Giải thích:

(1) Các giao dịch được gửi đến mạng lưới Solana khi người dùng tạo ra các giao dịch.

(2) Node dẫn đầu (Leader) sẽ dùng PoH dựa trên thời gian giao dịch và trạng thái (state) hiện tại tạo ra một giá trị hàm băm (sequence) rồi gắn vào trong chuỗi giao dịch. Trong hình giá trị hàm băm là “0x23432”.

(3) Sau đó các giao dịch này sẽ được truyền đến các node Verifiers để xác nhận và tạo giá trị hàm băm dựa trên bản sao trạng thái (state) trên node rồi chuyển lại vào Leader.

2.1 Bằng chứng thời gian trong Solana

Cơ chế đồng thuận là đặc điểm cơ bản và điểm khác biệt quan trọng giữa các blockchain. Cơ chế đồng thuận của Solana có một số đặc tính mới, đặc biệt là thuật toán Proof of History (PoH), giúp giảm thời gian xử lý và giảm chi phí giao dịch.

Về mặt ý tưởng, cách PoH hoạt động không khó để hiểu. Tuy nhiên, việc hiểu rõ cách nó làm tăng tốc độ xử lý và giảm chi phí giao dịch có thể khá khó khăn. Sách trắng của Solana đi sâu vào các chi tiết triển khai, nhưng đôi khi người đọc dễ bị lạc lõng trong thông tin.

Ở mức ý tưởng, Proof of History cung cấp một cách để chứng minh thời gian bằng mật mã học và xác định sự kiện diễn ra khi nào trong chuỗi thời gian đó. Cơ chế đồng thuận này được sử dụng song song với một thuật toán khác phổ biến như Proof of Work (PoW) hoặc Proof of Stake (PoS). Proof of History làm cho Proof of Stake trở nên hiệu quả và mạnh mẽ hơn trên nền tảng Solana.

PoH có thể được xem xét như một chiếc đồng hồ mật mã. Nó ghi thời gian (timestamp) cho các giao dịch bằng một hàm băm đảm bảo vị trí thời gian giao dịch diễn ra một cách hợp lệ. Điều này có nghĩa là toàn bộ mạng lưới không cần phải xác minh các yêu cầu thời gian của các nút (validator) và có thể chậm rãi cân nhắc về trạng thái hiện tại của chuỗi.

Chúng ta có thể nói rằng PoH cho phép khả năng chống lỗi trong mạng lưới bằng cách cung cấp một cơ chế mạnh mẽ để đảm bảo tính nhất quán cuối cùng (eventual consistency), ngay cả khi mạng lưới bị chia cắt (hay phân mảnh, hoặc fork). Bởi vì các validator có thể tin tưởng vào cấu trúc của hệ thống để xác định thứ tự các giao dịch, các validator có thể dành nhiều năng lượng hơn để xử lý các khối một cách hiệu quả và đưa các khối hợp lệ vào sổ cái.

Solana cũng đưa ra một cách tiếp cận độc đáo đối với vấn đề chống lỗi Byzantine, được tóm tắt như việc xử lý sự nhất quán trong một nhóm các thành viên mà có thể trong đó có lỗi không thành thật. Điều này là vấn đề của việc chi trả hai lần (double spending) mà ban đầu đã thúc đẩy sự phát triển của Bitcoin.

Về Block time và PoH: người sáng lập Solana, Anatoly Yakovenko, thảo luận về các đổi mới của blockchain Solana trong khái niệm về thời gian khối và thuật toán Proof of History trong bài viết "How Solana’s Proof of History is a Huge Advancement for Block Time.".

2.2 Thuật toán Proof of History (PoH) và Proof of Work

Một cách khác để nghĩ về PoH là coi nó như một cải thiện về việc sắp xếp các khối so với thuật toán Proof of Work.

Trong Proof of Work của Bitcoin, quá trình đào và xác minh khối được sử dụng để ép buộc thứ tự khối. Mạng lưới được điều chỉnh để tạo ra một khối hợp lệ khoảng 10 phút mỗi khối. Điều này là một điểm thắt nút cổ chai—việc xác minh khối nhanh hơn tạo ra nhiều khối xung đột hơn, dẫn đến hiệu quả giảm dần. Blockchain cũng phụ thuộc vào công việc của các validator cá nhân để đảm bảo thứ tự khối.

Proof of History đề xuất ý tưởng: "Làm thế nào nếu chúng ta có một cơ chế để tạo ra một chiếc đồng hồ mật mã chứ ký giao dịch khi chúng đến?" Các validator vẫn cần đảm bảo rằng các yêu cầu đến dưới dạng giao dịch là hợp lệ. Nhưng với thời gian và việc sắp xếp, họ có thể giả định rằng các giao dịch mà họ đang xem xét là hợp lệ. Điều này loại bỏ điểm cản Proof of Work.

2.3 Proof of Stake và hàm trễ xác minh

Solana vẫn yêu cầu một cơ chế đồng thuận cho Proof of History, và để làm điều này, dự án sử dụng Proof of Stake. Các validator thực hiện công việc xác minh giao dịch bằng cái được gọi là hàm trễ xác minh (verifiable delay function - VDF).

Ý tưởng cốt lõi của VDF là chạy một hàm mà đầu vào và đầu ra không thể dự đoán được mà không thực sự chạy hàm đó. Sau đó, sâu chuỗi chúng lại => đầu ra của hàm cuối cùng là đầu vào cho hàm tiếp theo. (Quy trình này được khởi động bằng một điểm dữ liệu ngẫu nhiên.)

Việc sâu chuỗi chúng được thực hiện bằng cách sử dụng một hàm băm mật mã (Solana dùng SHA-256). Điều này tạo ra một dòng dữ liệu không ngừng có thể được xác minh bằng mật mã. Chúng ta có thể dễ dàng thêm thông tin thêm vào bằng cách tích hợp nó vào đầu vào của hàm băm. Trong trường hợp của blockchain Solana, chúng ta sẽ tích hợp các giao dịch đến trong mỗi lần chạy VDF. Tất cả điều này được thể hiện như trong sau.

Một số ghi chú về hình trên:

• Trong một triển khai thực tế, mạng lưới phải phối hợp giữa một máy chủ VDF (còn được gọi là "Leader" hoặc PoH generator) với các giao dịch đến, cụm các validator, và quá trình xử lý các lỗi mạng và chuyển đổi giữa các máy chủ VDF.
• Mỗi giao dịch đến được "đánh dấu" (stamped) bởi PoH generator, sau đó được chuyển đến cụm các validator phân tán để đạt được sự đồng thuận. PoH gom nhóm các giao dịch vào đầu ra hàm băm của nó, giúp các validator có thể tin tưởng vào thứ tự của các giao dịch là hợp lệ.
• Mạng lưới validator sau đó gửi phiếu bầu giao dịch (transaction) đến PoH generator và giao dịch sẽ được xem xét là hợp lệ.
• Một hệ thống quản trị được triển khai để điều phối bầu ra validator mới cho PoH generator(hay Leader) trong trường hợp có sự cố, cùng với các cơ chế để ngăn chặn các cuộc tấn công vào mạng.
• Quan trọng nhất là việc sử dụng PoH tăng thời gian xác nhận khối có thể lên đến mức độ đột biến. Nhưng điều này cũng ám chỉ sự tăng độ phức tạp kiến trúc. Độ phức tạp này có lẽ chính là nguồn gốc của việc Solana có tỷ lệ gián đoạn lớn hơn so với trung bình.

2.4 Ưu Điểm Công Nghệ của Solana So Với Các Blockchain Khác

• Tốc Độ Xử Lý Cao: Solana có khả năng xử lý hàng nghìn giao dịch mỗi giây, so với các blockchain khác thường chỉ xử lý vài chục đến vài trăm giao dịch mỗi giây.
• Phí giao dịch thấp: Một lợi ích quan trọng khác của Solana là phí giao dịch thấp. Trong khi nhiều mạng blockchain khác tính phí cao cho các giao dịch, phí của Solana thấp hơn nhiều, làm cho nó trở thành lựa chọn hấp dẫn cho các doanh nghiệp và nhà phát triển cần xử lý số lượng lớn giao dịch với chi phí thấp
• Khả năng mở rộng: Một trong những lợi thế lớn nhất của Solana so với các blockchain khác là khả năng mở rộng. Khác với nhiều nền tảng blockchain khác chỉ có thể xử lý một số lượng giao dịch giới hạn mỗi giây, Solana có khả năng xử lý lên đến 65.000 giao dịch mỗi giây (TPS) bằng Horizontal Scaling. Solana dùng nhiều PoH generator rồi đồng bộ trạng thái (state) giữa 2 generator. Bằng cách đồng bộ hóa PoH generator theo chu kỳ, mỗi PoH generator sau đó có thể xử lý một phần của yêu cầu của mạng lưới, điều này giúp hệ thống tổng thể có thể xử lý một lượng lớn transaction, tuy nhiên, điều này sẽ ảnh hưởng đến độ chính xác thời gian thực do sự trễ mạng giữa các máy tạo.

• Khả năng tương thích cao: Solana hỗ trợ nhiều loại ứng dụng, từ các dự án tài chính phi tập trung (DeFi) cho đến các ứng dụng phi tập trung (dApps) và tài sản phi tập trung (NFTs). Điều này cho thấy tính linh hoạt của nó trong việc hỗ trợ nhiều loại ứng dụng khác nhau.

2.5 Nhược Điểm của Solana

• Phát triển Cộng Đồng: Do có cộng đồng người dùng nhỏ hơn và kinh nghiệm hoạt động ngắn hơn so với Ethereum, người đầu tư có thể không tin tưởng vào sự ổn định của mạng. Từ 2021 cho đến hết 2022, uy tín của Solana đã bị ảnh hưởng khi Quỹ Solana thông báo rằng blockchain Solana đang gặp phải "sự không ổn định không liên tục".
• Độ Phân Quyền Thấp: Solana sử dụng một số lượng lớn các nhà sản xuất khối, điều này có thể khiến cho một số người lo lắng về mức độ phân quyền của mạng.

3. Đội ngũ phát triển

Trong đội ngũ sáng lập và phát triển của Solana, một số gương mặt tiêu biểu có thể kể đến:

• Anatoly Yakovenko – Đồng sáng lập và hiện đảm nhiệm vai trò Giám đốc điều hành (CEO) của Solana.

• Greg Fitzgerald – Đồng sáng lập, đồng thời giữ vị trí Giám đốc công nghệ (CTO) của dự án.

• Raj Gokal – Đồng sáng lập và đang giữ chức vụ Giám đốc vận hành (COO) của Solana.

4. Nhà đầu tư và đối tác

Solana đã từng huy động được 334,15 triệu USD thông qua hai vòng gọi vốn. Vòng Series A giúp dự án thu về 20 triệu USD, trong khi vòng bán riêng (Private Sale) mang lại 314,15 triệu USD. Một số quỹ đầu tư đã tham gia vào các vòng gọi vốn này bao gồm a16z, Polychain Capital và Multicoin Capital.

Hiện tại, Solana có hợp tác với nhiều công ty trong cả lĩnh vực Web2 và Web3. Trong mảng Web2, các đối tác bao gồm Google, Brave, Meta và Shopify.

Còn trong mảng Web3, Solana đang làm việc với các tổ chức như Circle, Tether và Chainlink. Những mối quan hệ hợp tác này góp phần vào sự phát triển và mở rộng ứng dụng của hệ sinh thái Solana.

5. Hệ sinh thái

Được coi là Layer 1 thành công nhất (chỉ sau Ethereum) trong mùa bullrun vừa rồi, Solana đã kịp phát triển cho mình một hệ sinh thái các ứng dụng phi tập trung nổi bật, dẫn đầu trong các lĩnh vực như DEX, Liquid Staking, Restaking, Gaming/NFT, Memecoin, và mới đây là DePIN và AI Agent.

Về DeFi, Solana phát triển đầy đủ các mảnh ghép quan trọng bao gồm: DEX, giao thức cho vay/mượn, stablecoin, Yield Farming, giao dịch phái sinh (derivatives) và LSD. 

Tận dụng ưu thế về tốc độ và chi phí giao dịch trên mạng lưới, Solana đã chứng minh tiềm năng lớn khi bước chân vào ngách NFT và GameFi. Các bộ sưu tập NFT trên Solana đã mang lại lượng lớn người dùng cho hệ sinh thái này:

• Mad Labs: Hiện tại, Mad Labs đang là dự án NFT dẫn đầu trong hệ sinh thái Solana NFT. Mad Labs không đơn giản mang đến PFP NFT thông thường, dự án còn mang đến cải tiến công nghệ xNFT và Backpack, giúp việc lưu trữ và sử dụng NFT trở nên thuận tiện hơn.
• DeGods: Sinh ra trên mạng Solana (sau này chuyển qua Polygon), DeGods đến giờ vẫn là dự án NFT có tiếng trong thị trường.

6. Tình hình hiện tại của Solana

Hiện tại TVL của Solana đang là $6.894B theo cập nhật từ DeFiLlama.

Top 5 dự án có TVL cao nhất trong hệ sinh thái của Solana vào ngày 10/4/2025 lần lượt là Jito ($2,4B), Jupiter ($2,06B), Kamino ($1.96B), Raydium AMM ($1.15B) và Sanctum ($1.31B).

Dù DeFi trên Solana lụi tàn so với thời kì đỉnh cao, việc các mảnh ghép quan trọng trong hệ vẫn còn tồn tại và phát triển bất chấp khó khăn mang lại hi vọng hồi phục lớn cho hệ trong thời gian tới.

Năm 2024, Solana thu hút hàng triệu người dùng với trend memecoin trên nền tảng pump.fun. Pump.fun là nền tảng khởi tạo memecoin hàng đầu trên Solana, cho phép người dùng dễ dàng phát hành token với chi phí thấp. Ra mắt vào năm 2023, Pump.fun nhanh chóng trở thành “cỗ máy sản xuất memecoin”, góp phần đưa Solana chiếm 94,9% khối lượng giao dịch memecoin toàn thị trường từ tháng 10/2024 đến tháng 1/2025. 

Tuy nhiên tháng 2/2025, Pump.fun đối mặt với sự sụt giảm nghiêm trọng do các bê bối lừa đảo & rugpull khiến nhà đầu tư mất niềm tin:

• Sự kiện LIBRA token (liên quan đến Tổng thống Argentina Javier Milei) bị cáo buộc giao dịch nội gián, gây sụp đổ giá và làm mất lòng tin vào memecoin Solana.
• Các vụ rug pull và pump-and-dump tràn lan, đặc biệt trong các dự án như $TRUMP và $MELANIA, khiến nhà đầu tư nhỏ lẻ chịu thiệt hại nặng.

Sự thoái trào của memecoin và Pump.fun đã ảnh hưởng đáng kể đến Solana:

• Doanh thu mạng: Giảm 97% từ đỉnh cao, khiến Solana phụ thuộc nhiều hơn vào các mảng khác như DeFi và DePIN.
• Giá SOL: Giảm 58% từ mức cao nhất 293 USD (tháng 1/2025) xuống 122 USD (tháng 3/2025), dù đã phục hồi nhẹ lên 128,41 USD.
• Hoạt động on-chain: Số giao dịch giảm từ 95.578 token/ngày (tháng 1/2025) xuống mức thấp nhất kể từ tháng 9/2024.
• Danh tiếng: Các scandal memecoin làm dấy lên lo ngại về tính minh bạch, ảnh hưởng đến niềm tin vào hệ sinh thái.

Tuy nhiên, Solana không chỉ có memecoin. Các mảng DeFi, NFT, Gaming, và DePIN đang bù đắp cho sự suy giảm. Các đổi mới như PumpSwap, Pump.Fi, và Firedancer cho thấy tiềm năng phục hồi. Dù memecoin có thể không trở lại đỉnh cao, Solana vẫn có nền tảng vững chắc để tiếp tục phát triển trong năm 2025, miễn là giải quyết được các vấn đề về minh bạch và phi tập trung.

7. Thông tin tokenomics

7.1. Các thông số chung

• Dự án: Solana
• Ticker: SOL
• Chuẩn token: SPL
• Cung lưu thông: 414,379,402.2536 SOL (74.1%)
• Tổng cung: 559,508,688 SOL

7.2. Token allocation

• Seed Sale: 16,23%

• Founding Sale: 12,92%

• Validator Sale: 5,18%

• Strategic Sale: 1,88%

• Đấu giá trên Coinlist: 1,64%

• Team: 12,79%

• Solana Foundation: 10,46%

• Cộng đồng: 38,89%

7.3. Token use cases

SOL là token gốc (native token) của mạng lưới Solana và được sử dụng trong nhiều mục đích khác nhau:

• Được dùng để thanh toán phí giao dịch khi thực hiện các hoạt động trên blockchain Solana.

• Người dùng có thể staking SOL để nhận phần thưởng từ mạng lưới.

• Người vận hành node và người tham gia staking sẽ nhận phần thưởng bằng SOL để duy trì hoạt động của mạng.

• Người sở hữu SOL có thể tham gia vào quá trình quản trị mạng lưới, bao gồm việc đề xuất và bỏ phiếu cho các thay đổi hoặc nâng cấp hệ thống.

7.4. Tranh cãi xung quanh Tokenomics

Trước đây, việc phân bổ coin của Solana gây ra nhiều tranh cãi trong cộng đồng crypto do đợt mở khoá lên đến 90% tại thời điểm tháng 2/2021.

Tuy nhiên, dưới sự hỗ trợ của FTX cùng với lời hứa “không xả coin” của hàng loạt các nhà đầu tư tổ chức khác, SOL đã mở khoá token thành công. Tại thời điểm đó, giá SOL (~2USD) không những không giảm mà ngay lập tức tăng trưởng mạnh, lên mức giá ~250 USD/SOL (ATH).

Đến hiện tại, giá SOL đang được giao dịch ở mức 22 USD/SOL (theo CoinGecko).

Do đã mở khoá gần như 100% tổng cung, hiện tại, tỉ lệ lưu thông thực và tỉ lệ stake, cũng như cơ chế giảm phát của SOL sẽ được quan tâm nhiều hơn.

• SOL được stake trong các ứng dụng DeFi: 389,207,141.0486 SOL
• Tổng cung: 559,508,688 SOL

Theo như con số trên, số SOL đang được stake lên đến 69,5% tổng cung (do số lượng SOL bị khoá cũng có thể cho vào stake được, nên số SOL stake có thể nhiều hơn số SOL đang lưu thông. Vì vậy, tính tương quan tỉ lệ với tổng cung sẽ hợp lý hơn).

Tỉ lệ này là tương đối cao, so với tỉ lệ ~30% của Ethereum hiện tại.

7.5. Tỉ lệ lạm phát qua các năm

• Phần trăm lạm phát qua các năm: theo trong lịch lạm phát đề xuất, tỉ lệ lạm phát qua mỗi năm của SOL sẽ giảm dần, bắt đầu từ 8% ở năm đầu. Như vậy, tính từ 2020 (tại thời điểm SOL mainnet), đây là năm thứ 4 và tỉ lệ lạm phát đang là ~4,5-5%.

• Tổng cung SOL qua mỗi năm: Tương tự, tổng cung SOL hàng năm sẽ tăng đồng thời. Hiện tại, tổng cung SOL trên thị trường đang ở mức 560 triệu SOL.

• SOL có giảm phát không? Đến hiện tại, SOL vẫn là đồng coin lạm phát. Tuy nhiên, SOL có phát triển cơ chế hạn chế lạm phát thông qua việc đốt đi 50% phí giao dịch trên mạng lưới. Phần còn lại sẽ được chia cho các validator. 

Tỉ lệ lạm phát hiện tại của SOL so với các đồng coin khác không có nhiều khá biệt, vì vậy đây không phải là yếu tố đáng lo ngại cho các nhà đầu tư khi nghiên cứu và đưa ra quyết định đầu tư vào SOL.

8. Cách mua và lưu trữ đồng coin SOL

Hiện tại, SOL đang được niêm yết trên các sàn giao dịch tập trung (CEX) lớn bao gồm: Binance, Coinbase, OKX, Kucoin… Các bạn có thể mua bán, giao dịch SOL tại các sàn này hoặc trên các sàn phi tập trung (DEX) như Raydium…

Để lưu trữ SOL, các bạn có thể lưu trữ trên sàn tập trung (không khuyến khích), hoặc các ví non-custodial như Phantom, Coin98 Super App.

9. Kết luận

Solana là hệ sinh thái đã tồn tại và chứng minh sức sống dẻo dai trong thị trường crypto đầy biến động. Để có thể phát triển vượt bậc, ngoài việc tối ưu tối nghệ nền tảng, Solana cần phải tập trung vào việc phát triển hệ sinh thái và thu hút người dùng. Theo dõi Theblock101 để cập nhật thêm thông tin về Solana và hệ sinh thái tiềm năng này.

Đọc thêm:

• Polygon (MATIC) là gì? Tổng quan về dự án Polygon
• Solanart là gì? Tổng quan về NFT marketplace đầu tiên trên Solana
• Caldera là gì? Nền tảng cơ sở hạ tầng tập trung vào các Layer 2