DeSci là gì? Tổng hợp những dự án nổi bật trong Narrative DeSci

1. DeSci là gì?

DeSci (Decentralized Science - Khoa học phi tập trung) là một cách tiếp cận nghiên cứu khoa học tiên tiến nhằm cải thiện quá trình nghiên cứu khoa học truyền thống thông qua việc áp dụng công nghệ phi tập trung như blockchain.

Mục tiêu chính của DeSci là thúc đẩy tính minh bạch, sự hợp tác và tiếp cận trong nghiên cứu. Thay vì phụ thuộc vào mô hình truyền thống, DeSci tập trung vào việc mở cửa sự hợp tác trực tiếp, chia sẻ dữ liệu một cách an toàn và xác minh các tuyên bố nghiên cứu. Trong quá trình này, DeSci mở cửa quyền truy cập để thúc đẩy việc chia sẻ kiến thức và sự hợp tác giữa các lĩnh vực.

Sử dụng hợp đồng thông minh và quản trị phi tập trung, DeSci đảm bảo tính toàn vẹn của quá trình nghiên cứu, trong khi blockchain cung cấp bảo mật và độ chính xác cho dữ liệu. DeSci hứa hẹn gia tăng tốc độ khám phá và sự đổi mới trong lĩnh vực khoa học bằng cách tạo điều kiện cho các nhà nghiên cứu tự quyết định và khuyến khích việc tiếp cận kiến thức một cách dân chủ.

2. Nguồn gốc ra đời của DeSci

Nguồn gốc của DeSci bắt nguồn từ nhận thức về những hạn chế của mô hình nghiên cứu khoa học truyền thống, như khó khăn trong việc tiếp cận kết quả nghiên cứu, thiếu minh bạch và tốc độ chậm trễ trong việc lan truyền kiến thức. Sự xuất hiện của công nghệ blockchain từ năm 2008 đã mở ra cơ hội cho một cách tiếp cận phi tập trung hơn trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học.

Trong những năm đầu của thập kỷ 2010, những người tiên phong đã bắt đầu khám phá tiềm năng của blockchain trong lĩnh vực này. Họ nhận ra rằng các tính chất của blockchain như tính không thể thay đổi, minh bạch và sự đồng thuận phi tập trung có thể giải quyết những thách thức quan trọng trong cộng đồng nghiên cứu. Các dự án như Project Callisto, bắt đầu từ năm 2014, đã thử nghiệm các hệ thống đánh giá phi tập trung sử dụng blockchain để tăng tính toàn vẹn của nghiên cứu.

Năm 2015, khái niệm DeSci đã bắt đầu được đề cập với sự ra đời của các smart contract, giao thức blockchain có thể lập trình và hệ thống lưu trữ phi tập trung. Điều này tạo ra cơ hội mới cho cộng tác và chia sẻ dữ liệu khoa học. Trong những năm gần đây, có nhiều dự án đáng chú ý nhằm thúc đẩy sự phát triển của DeSci, tạo ra các nền tảng, giao thức và công cụ phi tập trung cho nghiên cứu khoa học.

DeSci tiếp tục phát triển với sự hợp tác của nhà nghiên cứu, nhà phát triển và cộng đồng khoa học, mở ra một kỷ nguyên mới về tính minh bạch, hợp tác và tiến bộ nhanh chóng trong việc thực hiện, chia sẻ và sử dụng các khám phá khoa học.

3. Đặc điểm nổi bật của DeSci

TradSci hay khoa học truyền thống, là phương pháp tìm kiếm tri thức thông qua lý thuyết, thí nghiệm và quan sát. Tuy nhiên, nó thường tuân theo một phương pháp tập trung, với sự kiểm soát không cân đối từ các nhà xuất bản lớn và tổ chức nghiên cứu, gây ra hạn chế và làm chậm sự đổi mới.

DeSci giải quyết những thách thức này bằng cách tạo ra các giải pháp như quỹ được token hóa, quản trị DAO và quản lý dữ liệu an toàn:

Quỹ được token hóa: Quỹ được Token hóa là một phương pháp mới trong DeSci, nơi các dự án có thể huy động vốn thông qua các Initial Coin Offerings (ICOs) hoặc Security Token Offerings (STOs). Điều này mở ra cơ hội cho cả nhà đầu tư và nhà nghiên cứu để tham gia vào các dự án nghiên cứu khoa học. Bằng cách này, quyền truy cập vào nguồn vốn không còn chỉ dành riêng cho các tổ chức lớn mà còn được phổ cập đến các cá nhân và nhóm nhỏ.
Quản trị DAO (Tổ chức tự trị phi tập trung): Quản trị DAO là một công cụ quan trọng trong DeSci, cho phép cộng đồng đưa ra quyết định quan trọng về tài trợ và phát triển dự án một cách minh bạch và công bằng. Điều này giúp loại bỏ sự thiên vị và cạnh tranh không công bằng trong quá trình quản lý dự án nghiên cứu khoa học, đồng thời tạo điều kiện cho sự tham gia và ảnh hưởng của cộng đồng.
Quản lý dữ liệu an toàn: Quản lý Dữ liệu An toàn là một trong những yếu tố chính của DeSci, với việc sử dụng các cơ sở dữ liệu dựa trên blockchain để đảm bảo tính toàn vẹn của dữ liệu. Điều này không chỉ giúp bảo vệ dữ liệu khỏi sự sửa đổi trái phép mà còn tạo điều kiện thu thập và phân tích dữ liệu một cách an toàn và hiệu quả. Đồng thời, việc sử dụng công nghệ blockchain cũng giúp tăng cường tính minh bạch và khả năng xác minh của dữ liệu, làm tăng sự tin cậy và khả năng sử dụng dữ liệu trong nghiên cứu khoa học.

Các lĩnh vực chính của DeSci bao gồm:

Chia sẻ dữ liệu: DeSci nhấn mạnh việc vượt qua các hạn chế của hệ thống truyền thống để chia sẻ dữ liệu, bao gồm cả nguồn gốc dữ liệu, quyền sở hữu và chủ quyền.
Nghiên cứu và xuất bản: DeSci đang thúc đẩy sự cách mạng trong quá trình nghiên cứu và xuất bản, với mục tiêu tăng cường sự minh bạch và công bằng trong cộng đồng khoa học.
Quỹ: DeSci giới thiệu một cách mới để gây quỹ cho nghiên cứu khoa học thông qua các quỹ không giới hạn và không thể thay đổi được hỗ trợ bằng tiền điện tử.

4. Cơ chế hoạt động của DeSci

DeSci sử dụng công nghệ blockchain để đảm bảo việc lưu trữ dữ liệu an toàn và không thể sửa đổi. Bằng cách này, mọi thông tin được lưu trữ trên mạng blockchain sẽ được bảo vệ một cách chặt chẽ và minh bạch. Hệ thống DAOs được áp dụng để đưa ra các quyết định phân tán về tài chính và quản lý dự án, giúp tạo ra một môi trường quản lý minh bạch và công bằng.

Cơ sở hạ tầng phi tập trung:

Công nghệ blockchain, với cấu trúc không thể thay đổi và được phân tán, đảm bảo việc lưu trữ dữ liệu một cách an toàn và bảo mật. Thông qua việc phân tán dữ liệu trên nhiều nút trong một mạng, blockchain ngăn chặn sự can thiệp và điểm yếu đơn lẻ. Mỗi khối dữ liệu trong chuỗi được liên kết với một băm mã hóa của khối trước đó, tạo thành một chuỗi liên kết các khối dữ liệu. Việc thêm dữ liệu vào chuỗi này đảm bảo rằng không thể thay đổi bất kỳ khối nào trong quá khứ mà không có sự đồng thuận từ hầu hết các nút trong mạng. Điều này đảm bảo tính toàn vẹn và bảo mật của dữ liệu trong blockchain.

Chia sẻ và lưu trữ dữ liệu:

Các hệ thống đánh giá ngang hàng dựa trên blockchain tạo ra bản ghi không thể thay đổi về quá trình nghiên cứu, đồng thời ngăn chặn việc giả mạo thông tin. Các nhà nghiên cứu có thể đánh giá kết quả của nhau, cung cấp phản hồi và lưu trữ các đánh giá một cách an toàn trên nền tảng blockchain.

Mô hình Decentralized autonomous organization:

DAOs là một phần không thể thiếu của DeSci, cho phép phân phối tài chính và quản lý dự án một cách minh bạch và phân tán. Chúng tạo điều kiện cho các bên liên quan để quản lý tài nguyên và đưa ra quyết định một cách hợp tác mà không cần sự can thiệp của các bên trung gian tập trung. Điều này được thực hiện thông qua việc sử dụng các hợp đồng thông minh trên các mạng blockchain, cho phép các thành viên của DAO áp dụng các quy tắc, đề xuất và tham gia bỏ phiếu cho các kế hoạch nghiên cứu và phân bổ tài chính cho các dự án cụ thể.

Nền kinh tế:

Trong DeSci, việc áp dụng token và IP-NFTs đóng vai trò quan trọng để thúc đẩy sự tham gia và xác định quyền sở hữu của kết quả nghiên cứu. IP-NFTs cho phép các nhà nghiên cứu chuyển đổi tài sản trí tuệ của họ, như bài báo, dữ liệu và bằng sáng chế, thành các loại token trên blockchain. Token này có thể được sử dụng để tăng động lực trong cộng đồng nghiên cứu phân tán, đồng thời thưởng cho các nhà nghiên cứu vì đóng góp của họ và khích lệ sự hợp tác.

Thực hiện IP-NFTs, các nhà khoa học có khả năng cấp phép hoặc trao đổi quyền sở hữu trên các nền tảng blockchain bằng cách chuyển đổi tài sản trí tuệ của họ. Hành động này khuyến khích sự đổi mới và chia sẻ thông tin trong cộng đồng DeSci bằng cách khích lệ các nhà nghiên cứu chia sẻ công việc của họ một cách công khai, trong khi vẫn duy trì quyền sở hữu và kiểm soát trên tài sản trí tuệ của mình.

5. Các dự án nổi bật theo Narrative DeSci

Dưới đây là một số dự án nổi bật theo Narrative DeSci:

Project Callisto: Đây là một trong những dự án đầu tiên trong lĩnh vực DeSci. Project Callisto đã thử nghiệm các hệ thống đánh giá phi tập trung sử dụng blockchain để tăng tính toàn vẹn của nghiên cứu. Đồng thời, dự án này cũng tập trung vào việc thúc đẩy sự minh bạch và sự tham gia của cộng đồng trong việc đánh giá kết quả nghiên cứu.
ArXiv: Là một dự án có sẵn từ lâu trong cộng đồng khoa học, ArXiv là một nền tảng mở để chia sẻ các bài báo khoa học. Mặc dù không hoàn toàn là một dự án DeSci, nhưng ArXiv đóng một vai trò quan trọng trong việc cung cấp quy trình đánh giá ngang hàng cho các bài báo và thúc đẩy sự phổ biến tri thức.
SciHub: Dự án này cung cấp quyền truy cập miễn phí đến các bài báo khoa học và tài liệu nghiên cứu mà thông thường chỉ có sẵn qua các kênh trả phí. Mặc dù gặp phải nhiều tranh cãi và phản đối từ phía ngành công nghiệp xuất bản, SciHub đã trở thành một biểu tượng của phong trào DeSci bằng cách đề xuất một cách tiếp cận tự do và minh bạch hơn đối với tri thức khoa học.
Open Science Framework (OSF): Dự án này cung cấp một nền tảng cho các nhà nghiên cứu để chia sẻ dữ liệu, công bố kết quả nghiên cứu và tạo các dự án nghiên cứu tập thể. OSF giúp tăng cường minh bạch và sự hợp tác trong quá trình nghiên cứu.
Protocol Labs: Được biết đến với việc phát triển các công nghệ phi tập trung như IPFS (InterPlanetary File System), Protocol Labs đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng cơ sở hạ tầng cho các ứng dụng DeSci. Công nghệ như IPFS giúp lưu trữ dữ liệu một cách phi tập trung và an toàn, thúc đẩy tính minh bạch và tiếp cận dữ liệu trong cộng đồng nghiên cứu.
Scienceroot: Scienceroot là một nền tảng đặt trên công nghệ blockchain, nhằm khích lệ và thưởng những đóng góp trong lĩnh vực khoa học. Nó tạo ra một môi trường phi tập trung nơi các nhà nghiên cứu có thể chia sẻ công việc, hợp tác và nhận được sự công nhận thông qua việc cung cấp các ưu đãi token. Scienceroot thúc đẩy việc xuất bản trên onchain, giúp tạo ra dữ liệu đánh giá ngang hàng và trao đổi kiến thức, từ đó thúc đẩy sự phát triển của một cộng đồng nghiên cứu sôi động.

5. Kết luận

DeSci đại diện cho một xu hướng tiên tiến trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học, hứa hẹn một tương lai trong đó sự minh bạch, hợp tác và tiếp cận dữ liệu được tăng cường thông qua công nghệ blockchain và các công nghệ phi tập trung khác. Các dự án như Scienceroot là ví dụ điển hình, mở ra cơ hội cho các nhà nghiên cứu chia sẻ công việc, hợp tác và nhận được sự công nhận trong cộng đồng. DeSci không chỉ thúc đẩy sự phát triển của nghiên cứu khoa học mà còn tạo điều kiện cho một môi trường nghiên cứu trực tuyến trở nên minh bạch và công bằng hơn.

Đọc thêm: